Yüzyılın felaketi olarak adlandırılan, 6 Şubat 2023’te Türkiye’nin Güneydoğu illerini etkileyen iki büyük deprem Türkiye ve Suriye’nin geniş bir bölgesinde önemli hasara yol açmıştır. Türkiye’de 50 binden fazla kişi hayatını kaybetmiş ve 11 ilde yaklaşık 38 bin bina yıkılmıştır (AFAD, 2023).

Bu alanda yürütülecek çalışmaların bu temel faktörleri dikkate alması ve bunların değiştirilmesi için yapılabileceklere odaklanması gerekir. Bu kapsamda sunulması önerilen hizmetler yandaki tabloda yer almaktadır.  

Hazırlanan rehberlerin ulusal ve yerel düzeyde tanıtımı için 11 Ocak 2024 tarihinde Ankara’da, 18 Ocak 2024 tarihinde Adana’da, ve 8-9 Şubat 2024 tarihlerinde ulusal düzeyde çevrimiçi olacak şekilde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, valilik, il jandarma komutanlığı, yerel yönetimler, UN kuruluşları, Türk Kızılay, üniversiteler ve alanda çalışan STK’ların temsilcilerinden oluşan toplam 59 kişinin katılımıyla iki toplantı düzenlenmiştir. 

Çocuk evliliklerine dair ailelerin ve çocukların genel yaklaşımları, çocukları evliliğe iten sebepler, çocuk evliliği ile eğitime devam arasındaki ilişki ve mevcut tespit, yönlendirme ve müdahale hizmetlerinin güçlendirilmesine dair öneriler konusunda alınan görüşler ışığında kamu görevlileri, sivil toplum kuruluşları, insani yardım çalışanları ve gönüllüler de dahil olmak üzere bu alanda çalışan anahtar paydaşlara yönelik iki rehber hazırlanmıştır.

Bu rehberin amacı, mevsimlik gezici tarım işçileri arasında yaygın biçimde karşılaşılan çocuk yaşta evliliklerin önlenmesine yönelik çalışma yapacak kişi ve kuruluşların hak temelli hizmet sunabilmesi ve toplum temelli programlar üretip uygulayabilmesi için bir araç sunmaktır. 

Bu rehberin amacı, mevsimlik gezici tarım işçileri arasında yaygın biçimde karşılaşılan çocuk yaşta evlilikler ile mücadele etmek amacıyla çalışan kişilere konuya ve izlenecek yönteme dair bir araç sunmaktır. 

Küresel iş dünyası ve insan hakları gündemi, İnsan Hakları Konseyi’nin 17/4 sayılı kararıyla İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’ni oybirliğiyle kabul ettiği 2011 yılında önemli bir dönüm noktasına ulaşmıştır. Aynı kararda insan hakları ve çok uluslu şirketler ve diğer ticari girişimler konusunda bir Çalışma Grubu ve İş Dünyası ve İnsan Hakları Forumu kurulmasına karar verilmiştir. Forum, Çalışma Grubu’nun rehberliğinde oluşturulmuş ve hazırlanmış olup, İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’nin uygulanmasındaki eğilimleri ve karşılaşılan zorlukları tartışmakla yetkilendirilmiştir. Forum’un esas amacı BM İş Dünyası ve İnsan Hakları Rehber İlkeleri’nde yer verilen “Koruma, Saygı Gösterme ve Telafi Etme” Çerçevesinin Uygulanması ve belirli sektörlerde, faaliyet ortamlarında veya belirli haklar veya gruplarla ilgili olarak karşılaşılan zorluklar da dahil olmak üzere iş dünyası ve insan hakları ile bağlantılı konularda diyalog ve işbirliğini teşvik etmek ve iyi uygulamaları belirlemek olarak belirlenmiştir. Forumların başkanlığı Çalışma Grubu  tarafından yapılmaktadır. Bununla birlikte, Çalışma Grubu tarafından Güney Asya, Afrika ve Pasifik olmak üzere bölgesel iş dünyası ve insan hakları forumları da düzenlenmektedir. 

Türkiye'de Tütün Yetiştiriciliği

Bu değerlendirmenin amacı, toplumun en savunmasız ve yetersiz hizmet alan gruplarından birisi olan mevsimlik tarım işçilerinin son depremlerden nasıl etkilendiğini incelemektir. Deprem gibi doğal afetler toplumun geneli üzerinde önemli bir etkiye sahip olsa da, mevsimlik gezici tarım işçileri gibi bazı gruplar bu etkilere karşı diğer gruplardan daha savunmasızdır. Bu rapor, depremlerin hemen ardından mevsimlik gezici tarım işçilerinin ekonomik, sosyal ve psikolojik refahında meydana gelen değişikliklere ışık tutmaya çalışmaktadır.

Deprem kültürü, deprem sonrası bir afete yanıt vermekten ya da yeni deprem ihtimallerini tartışmaktan çok daha fazlasını ifade eder. Hangi davranışlara önem verdiğimiz, müşterek mekânlara nasıl bir değer verdiğimiz, neleri hatırladığımız ve öğrendiğimiz, zaman içinde kendimizi nasıl yeniden keşfettiğimiz gibi faktörler deprem kültürü hakkındaki herhangi bir konuşmada anahtar rol oynar. 

“Kapasite Geliştirme ve Toplum Temelli Müdahaleler Yoluyla Mevsimlik Gezici Tarım İşçisi Ailelerinde Çocuk Evliliklerinin Sonlandırılmasına Doğru Projesi” kapsamında 24-30 Eylül 2023 tarihlerinde Adana ve Mersin illerinde öncelikle mevsimlik gezici tarım işçisi aileler arasında çocuk yaşta evliliklerin nedenleri, ailelerin ve çocukların bu konudaki algı ve yaklaşımları ile bu alanda sunulan ve sunulması gereken tespit, yönlendirme ve müdahale hizmetlerine dair bir saha çalışması gerçekleştirilmiştir.

Kalkınma Atölyesi İş Dünyası ve İnsan Hakları Çalışma Grubu'nun, Hollanda Krallığı Büyükelçiliği MATRA Programı'nın desteğiyle Türkiye’deki sorumlu iş uygulamalarını güçlendirmeyi önceleyen bir çalışması

Türkiye’de küresel ölçekte kabul görmeyen tütün yetiştiriciliğinde çocuk işciliğine dair kanıtlar sunmaktır.1 Bulgularımız, tütün yetiştiriciliğinde
ücretsiz aile işçiliği kapsamında çocuk işçiliğinin hem belirgin hem de yaygın olduğunu göstermektedir. Çocukların tütün işçiliğinde çalıştırılması, çocuk
işciliğinin en kötü biçimlerinden biridir ve bunun tek nedeni tütün yapraklarının zehirli olması değildir.2 Ayrıca, çalışma saha çalışmasına dayanan birincil bilgiye
dayanarak, politika yapıcılara, sivil topluma, kâr amacı gütmeyen kuruluşlara ve Türkiye’de tütün yetiştiren ailelerin ve bireylerin koşullarını iyileştirmeyi amaçlayanlara bilgi sunmayı amaçlamaktadır. Bunlarla birlikte raporda, Türkiye tütün yetiştiriciliğindeki önemli güncel dinamikleri belgelemeye odaklanılmaktadır.

Kalkınma Atölyesi Kooperatifi, Ağustos ayında Kanada Büyükelçiliği tarafından desteklenen Kapasite Geliştirme ve Toplum Temelli Müdahaleler Yoluyla Mevsimlik Gezici Tarım İşçisi Ailelerinde Çocuk Evliliklerinin Sonlandırılmasına Doğru Projesi'ne başlamıştır. Projede mevsimlik gezici tarım işçisi aileleri arasında risk altında ve çocuk yaşta evlilik yapan çocukları tespit etme, yönlendirme ve koruma konusunda kilit paydaşların (kamu görevlileri, STK personeli, insani yardım çalışanları ve gönüllüler) kapasitesini güçlendirmek amaçlanmaktadır.  

Sağlık ve Kalkınma İş Birliği Programı 

Kalkınma Atölyesi İş Dünyası ve İnsan Hakları Programı 2023-2027 Kırık Cam Üzerinde Yürümek

Adil Bir Kalkınma ve Eşitlikçi Bir Afrika için Kalkınma Atölyesi (KA) ve AFRICA in MOTION (AiM) Sosyal Kalkınma İşbirliği Programı (AFRİKA-AVRUPA-TÜRKİYE)

Ruh Sağlığı ve Kalkınma İşbirliği Programı, NHUMAN ve Kalkınma Atölyesi Kooperatifi iş birliği ile kanıt temelli bir bakış açısıyla kırılgan toplulukların genel refahına katkı sağlamak için hazırlanmıştır. Güvencesiz çalışanlar, çocuk işçiler, mevsimlik gezici tarım işçileri ve platform ekonomisi çalışanları için kamu kurum ve kuruluşları, Birleşmiş Milletler kuruluşları, sivil toplum örgütleri, meslek kuruluşları ve özel sektör kuruluşlarıyla; iş dünyası ve insan hakları, acil durum ve afet, gig ekonomi alanlarında yapılacak faaliyetleri içermektedir.

2023-2028 yılları arası için hazırlanan bu programın kapsamını ve faaliyetlerini detaylı olarak incelemenizi tavsiye ediyoruz.

Türkiye’de iki milyondan fazla kişi mevsimlik gezici ve mahalli tarım işçisi olarak tarımsal hasat sürecinde yer almaktadır. Mevsimlik gezici ve mahalli tarım işçilerine ödenecek ücretler yıllık olarak farklı kurumlar tarafından ürüne, bölgeye ve yönteme göre farklı şekilde belirlenmekte; sonuçta işçilerin elde ettikleri gelir her durumda yoksulluk sınırının, bazı koşullarda ise açlık sınırının altında kalmaktadır.

Ankara ve Konya İlleri Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Uygulama Programı, sanayi ve hizmet sektörlerinde çocuk işçiliği ile sokakta çalıştırılan çocuklar için mevcut durumu ortaya koymakta, bu alanlardaki çocuk işçiliği ile etkili mücadele edebilmeye yönelik bir yol haritası sunmaktadır.

Ankara ve Konya İlleri Çocuk İşçiliğiyle Mücadele Uygulama Programı, sanayi ve hizmet sektörlerinde çocuk işçiliği ile sokakta çalıştırılan çocuklar için mevcut durumu ortaya koymakta, bu alanlardaki çocuk işçiliği ile etkili mücadele edebilmeye yönelik bir yol haritası sunmaktadır.

Hizmet Sektöründe Çocuk İşçiliği (Ankara, Antalya, İstanbul, İzmir) Hızlı Değerlendirme Araştırması, Türkiye’de hizmet sektöründe çocukların hangi işlerde ve statülerde çalıştıkları, çalışma koşulları ve karşılaştıkları riskler ile bu sektörde çalışan çocukların tespitine ve korunmasına yönelik yasal ve kurumsal mekanizmanın işleyişine dair hızlı bir değerlendirme yaparak Türkiye’de hizmet sektöründe çocuk işçiliğinin mevcut durumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Yönetici Özeti: Buzdağının Altı | Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri ve Çocukları: Koronavirüs Salgınının Mevsimlik Gezici Tarım İşçileri, Aileleri ve Çocuk İşçiliği Üzerine Etkileri Araştırması kapsamında, mevsimlik gezici tarım işçileri, aileleri ve çocuklarının yaşamlarının koronavirüs salgını döneminde sosyal (sosyal hayata erişim, koruma, destek ve hizmetlere erişim), ekonomik (gelir dalgalanması, hanehalkı borçluluğu), eğitim (çocuklar için eğitime erişim ve devam) ve psiko-sosyal (stres ve kaygı) boyutlarında nasıl ve ne düzeyde etkilendiğini ortaya koymak amaçlanmıştır.